👨‍👩‍👧‍👦 Velayet Davalarında Hangi Kriterler Dikkate Alınır?

Boşanma sürecinde belki de en hassas konulardan biri çocuğun velayetinin kime verileceğidir. Bu karar, sadece ebeveynlerin talepleri değil, çocuğun fiziksel, psikolojik ve sosyal gelişimi göz önüne alınarak verilir.

Bu yazıda; velayet davasının ne olduğu, hangi hâllerde açıldığı, hâkimin hangi kriterlere göre karar verdiği, çocukla görüşme hakkının nasıl belirlendiği ve sık yapılan hatalar konularını derinlemesine inceliyoruz.

📌 1. Velayet Nedir?

Velayet, küçük yaştaki veya kısıtlı (engelli/akıl hastası) çocukların bakım, eğitim, temsil, sağlık ve gelişiminden sorumlu olma hakkıdır.

Velayet, hem bir hak hem de yükümlülüktür.

Anne ve baba, evli oldukları sürece velayet hakkını birlikte kullanırlar.
Boşanma hâlinde ise, velayet genellikle taraflardan birine bırakılır.
Velayet, çocuğun 18 yaşına kadar sürer.

🏛️ 2. Velayet Davası Ne Zaman Açılır?

Velayet kararı, şu durumlarda gündeme gelir:

Boşanma davası sırasında (velayet çekişmeli konudur)
Boşanma kesinleştikten sonra (koşullar değişirse tekrar açılabilir)
Nikahsız birlikteliklerde, velayet doğumla birlikte anaya verilir
Evlat edinme sonrası ya da ebeveynin vefatı hâlinde

📌 Not: Evlilik dışı doğan çocuklarda velayet otomatik olarak anneye aittir. Baba tanıma işlemi yaparsa çocukla arasında soy bağı kurulur ama velayet yine mahkeme kararıyla verilebilir.

⚖️ 3. Velayet Kime Verilir?

Türk Medeni Kanunu madde 336 ve 337 uyarınca, boşanma hâlinde velayet eşlerden birine verilir. Hakim, kararı verirken “çocuğun üstün yararı” ilkesini esas alır.

Bu ilkeye göre mahkeme şunlara bakar:

Çocuğun yaşı ve özel ihtiyaçları
Ebeveynin çocuğa ayırabileceği zaman
Ebeveynin ekonomik durumu (ama tek başına belirleyici değildir)
Aile çevresi, sosyal ortam ve yaşam koşulları
Eğitim ve sağlık olanakları
Çocuğun görüşü (özellikle 12 yaş üstü çocukların beyanı önemlidir)
Ebeveynin çocukla duygusal bağı
Geçmişteki bakım sorumluluğu

📌 Önemli: Küçük yaşta çocuklarda genellikle anneye verilmesi eğilimi vardır. Ancak bu bir kural değildir. Annenin çocuğun gelişimine zarar verecek bir durumda olması hâlinde, velayet babaya da verilebilir.

👶 4. Küçük Çocuklarda Durum

Uygulamada mahkemeler, özellikle 3 yaş altındaki çocuklarda anne bakımının öncelikli olduğuna dikkat çeker. Ancak:

Annenin psikolojik sorunları varsa
Çocuğa zarar verici davranışlar söz konusuysa
Madde kullanımı, kötü alışkanlıklar, ihmalkârlık varsa

bu durumda hâkim, annenin yerine babaya ya da çocuğun menfaatine uygun başka bir yakına velayeti verebilir.

🧠 5. Çocuğun Görüşü Alınır mı?

Evet. 12 yaşını doldurmuş çocuklar, duruşmada ifade verebilir veya sosyal hizmet uzmanları aracılığıyla görüşleri alınır. Çocuğun görüşü bağlayıcı olmasa da hakim üzerinde güçlü etki yaratır.

📌 Örnek: 14 yaşındaki bir çocuk babasıyla kalmak istiyorsa ve bu koşullar çocuğun gelişimini destekliyorsa, mahkeme bu isteği dikkate alır.

🧾 6. Sosyal İnceleme ve Uzman Raporları

Mahkemeler, özellikle çekişmeli davalarda Aile Mahkemesi uzmanlarından sosyal inceleme raporu talep eder. Uzmanlar:

Anne ve babanın ev ortamını inceler
Çocuğun duygusal durumunu değerlendirir
Gözlemlere dayalı olarak görüş bildirir

Bu raporlar, hakimin karar verirken önemli dayanaklarından biridir.

🧮 7. Geçici Velayet

Boşanma davası devam ederken mahkeme, tedbiren çocuğun geçici olarak kimde kalacağına karar verir. Bu, “tedbiren velayet”tir. Dava sonunda verilen asıl velayet kararından farklı olabilir.

🔁 8. Velayet Değiştirilebilir mi?

Evet. Boşanma sonrası velayet kararı kesin değildir. Çocuğun üstün yararı değişmişse, tekrar dava açılarak velayet kararı değiştirilebilir.

📌 Örnek: Çocuk okuldan alınıyorsa, fiziksel şiddet uygulanıyorsa, eğitim ihmal ediliyorsa bu durumda karşı taraf velayetin değiştirilmesini talep edebilir.

👨‍👧 9. Diğer Ebeveynin Çocukla Görüş Hakkı

Velayet tek tarafa verilse de, diğer ebeveynin çocukla kişisel ilişki kurma hakkı vardır. Mahkeme:

Görüşme günü
Süresi
Tatil planlarını
Resmi bayram, yılbaşı gibi özel günleri

detaylı şekilde belirler. Bu kurallara uymamak, velayetin değişmesine neden olabilir.

❗️10. Sık Sorulan Sorular

Soru: Ekonomik durumu kötü olan ebeveynin velayet alması mümkün mü?
Cevap: Evet. Ekonomik durum tek başına belirleyici değildir. Devlet desteği ve nafaka ile bu açık kapatılabilir.

Soru: Çocuğun velayetini alan taraf çocuğu diğer ebeveyne göstermemekte ısrarcı olursa ne olur?
Cevap: Bu durumda icra yoluyla çocuk teslim edilir, gerektiğinde velayet değişebilir.

Soru: Ortak velayet mümkün mü?
Cevap: Türk Hukuku’nda boşanma hâlinde “ortak velayet” ancak tarafların anlaşması ve hakimin onayıyla mümkündür (uygulamada az görülür).

✅ SONUÇ

Velayet davaları son derece hassas, detaylı ve psikolojik yönü ağır dosyalardır. Hâkim kararını verirken tek bir kriter değil, tüm koşulları değerlendirerek çocuğun üstün yararına en uygun çözümü bulmaya çalışır.

Bu süreçte dikkat edilmesi gerekenler: