Günlük hayatta ticari işlemlerde yaygın olarak kullanılan çekler, ödeme aracı olarak büyük önem taşır.
Ancak zaman zaman çekin karşılığının bulunmaması durumu ortaya çıkar ve bu da hem ekonomik düzeni hem de güven ilişkilerini zedeler.
Bu yüzden karşılıksız çek düzenlemek hukukumuzda hem idari hem de cezai yaptırımlara bağlanmıştır.

Şimdi bu konuyu adım adım ele alalım: 📚

1️⃣ ÇEKİN TANIMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ

Çek, bir bankaya hitaben düzenlenen ve belirli bir bedelin ödenmesini emreden kıymetli evraktır.
Çek, hem bir ödeme aracı hem de bir kredi aracı işlevi görebilir.

Özellikleri:

  • 📄 Emre yazılı veya nama yazılı olabilir.
  • 🏦 Düzenleyen kişi (keşideci) bankaya belirli bir bedelin ödenmesi talimatını verir.
  • 📅 Çek, görüldüğünde ödenmek üzere düzenlenir. (Vadeli çek diye bir şey yoktur; ancak uygulamada ileri tarihli çekler yazılmaktadır.)

2️⃣ KARŞILIKSIZ ÇEK NEDİR?

Karşılıksız çek; çekin ibraz edildiği tarihte, çek hesabında yeterli para bulunmaması veya bankanın ödeme yükümlülüğünü yerine getirememesi durumunda ortaya çıkar.

Başka bir deyişle:

🏦 “Çek üzerinde yazılı bedelin, banka tarafından kısmen veya tamamen ödenmemesi.”

Bu durum hem çek alacaklısı için zarara yol açar hem de ekonomik güveni zedeler.

3️⃣ HUKUKİ DÜZENLEME: KANUN DAYANAĞI

Karşılıksız çek düzenleme suçu, 5941 sayılı Çek Kanunu‘nda düzenlenmiştir.

Önemli maddeler:

  • 📜 Çek Kanunu m.5: Karşılıksız çek keşide edenler hakkında adli para cezası öngörülür.
  • 📜 Türk Ticaret Kanunu ve Türk Ceza Kanunu hükümleri de dolaylı olarak uygulanabilir.

4️⃣ KARŞILIKSIZ ÇEK SUÇUNUN ŞARTLARI

Suçun oluşabilmesi için bazı unsurlar gereklidir:

🔹 Çekin Bankaya İbraz Edilmesi
Çek, süresi içinde bankaya ibraz edilmiş olmalıdır.
İbraz süreleri:

  • Görüldüğünde ödenmesi gereken çekler için 10 gün içinde ibraz şartı vardır.

🔹 Karşılığın Bulunmaması
İbraz tarihinde, çekin karşılığı banka hesabında mevcut değilse suç oluşur.

🔹 Ödeme Yapılmaması
Çekin kısmen veya tamamen ödenmemesi gereklidir.

🔹 Çek Defteri Kullanım Yasağına Rağmen İşlem Yapılması
Çek hesabı kapatıldıysa ve buna rağmen çek düzenlendiyse ayrıca sorumluluk doğar.

5️⃣ SUÇUN FAİLİ KİMDİR?

👨‍💼 Çeki düzenleyen (keşideci) kişi suçun failidir.

  • Eğer çeki bir şirket düzenlemişse,
  • Şirket yetkilisi yani çek üzerinde imzası bulunan kişi sorumlu olur.

Özetle:
➡️ Hükmi şahıslar (şirketler) değil,
➡️ Gerçek kişiler (imza sahipleri) cezalandırılır.

6️⃣ CEZAİ YAPTIRIMLAR

Karşılıksız çek düzenleme suçu, adli para cezası ile cezalandırılır.

📜 Cezanın Kapsamı:

  • Her bir çek yaprağı için,
  • Çekte yazılı tutar kadar (en fazla 1500 güne kadar) adli para cezası verilir.

Örnek:

  • 100.000 TL’lik bir çek karşılıksız çıkarsa, mahkeme 100.000 TL adli para cezası verebilir.

⚠️ Ödenmeyen adli para cezası, doğrudan hapis cezasına çevrilir.

Ayrıca:

  • Sanığa çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı verilir.
  • Bu yasak 5 yıl süreyle uygulanır.

7️⃣ KORUMA ÖNLEMLERİ VE ALTERNATİF YAPTIRIMLAR

Bazı hallerde, keşideci ödeme yaparak cezai sorumluluktan kurtulabilir.

🔹 Şikayet Öncesi Ödeme
İbrazdan sonra, çek bedeli ödenirse şikayet hakkı düşer.

🔹 Dava Açıldıktan Sonra Ödeme
Mahkemede yargılama sırasında ödeme yapılırsa, mahkeme davanın düşmesine karar verir.

🔹 Ödeme Planı ve Takside Bağlama
Bazen mahkeme, ödeme planı oluşturulmasına imkân verebilir.

8️⃣ ZAMANAŞIMI VE ŞİKAYET SÜRESİ

Karşılıksız çek suçu, şikayete bağlı bir suçtur.
Şikayet süresi:
⏳ Çekin ibrazından itibaren 6 ay içinde şikayet edilmelidir.

Ceza zamanaşımı süresi ise genel olarak:
⏳ 8 yıl (Adli para cezası için geçerlidir.)

9️⃣ YARGITAY UYGULAMASI

Yargıtay içtihatlarına göre;

  • Çek keşidecisi sadece “çek hesabının kapalı olması” savunmasıyla kurtulamaz.
  • Kısmi ödeme yapılmışsa, adli para cezası kalan kısım için verilir.
  • Çekin ileri tarihli olması durumunda, “çek” olma niteliğini yitirmediği kabul edilir ve yine suç oluşur.

Önemli olan:

🧠 “Çek düzenleyen kişinin kastı” değil, “sonucun ortaya çıkmasıdır.”

Bu nedenle karşılıksız çek suçu kusurdan bağımsız bir sorumluluk doğurur.

🔟 UYGULAMADA SIK SORULAN SORULAR

Soru:

🔹 İleri tarihli çek kesilirse ve ödeme gününde karşılıksız çıkarsa yine suç oluşur mu?

➡️ Evet! İleri tarihli olması suçu ortadan kaldırmaz.

Soru:

🔹 Çek bedelinin bir kısmı ödendiyse suç oluşur mu?

➡️ Evet! Ödenmeyen kısım için sorumluluk devam eder.

Soru:

🔹 Şirketin çekinden dolayı kim sorumlu olur?

➡️ Çeki imzalayan şirket yetkilisi şahsen sorumlu olur.

Soru:

🔹 Hapis cezası mümkün mü?

➡️ Evet! Adli para cezası ödenmezse doğrudan hapse çevrilir.

📚 SONUÇ

Karşılıksız çek düzenlemek, sadece alacaklının zararına yol açmakla kalmaz;
aynı zamanda ekonomik düzeni ve ticari güveni ciddi şekilde sarsar.
Bu nedenle hukukumuzda ağır cezai müeyyidelere bağlanmıştır.

🔔 Bir çeki düzenlerken;

  • Çekin hesabında karşılığının bulunmasına dikkat edilmeli,
  • Aksi takdirde hem maddi hem de özgürlüğü bağlayıcı sonuçlarla karşılaşılabileceği unutulmamalıdır.

Karşılıksız çek suçu, “kasten dolandırıcılık” gibi ağır bir suç sayılmamakla birlikte, sonuçları itibariyle son derece ciddidir!