1. GİRİŞ

İdarenin işlemleri kural olarak tebliğ tarihinden itibaren yürürlük kazanır ve hukuka aykırı bile olsa sonuç doğurur. Bu durum, bireyler açısından telafisi güç veya imkânsız zararlar doğurabilir. Bu tür sonuçların önüne geçebilmek için idari yargılama hukukunda özel bir koruma mekanizması olan “yürütmenin durdurulması” kararı öngörülmüştür.

Yürütmenin durdurulması kararı, idari işlemin hukuka uygunluğu kesinleşmeden önce geçici olarak etkisiz hale getirilmesini sağlar. Hem kamu gücünün keyfi uygulanmasını engeller, hem de bireyin haklarını korur.

2. TANIM VE HUKUKİ NİTELİK

Yürütmenin durdurulması, idari dava açan kişinin talebi üzerine, dava konusu işlemin mahkeme kararıyla geçici olarak uygulanamaz hale getirilmesidir. İptal davası sonuçlanana kadar, işlemin yürürlüğü askıya alınır.

Bu karar, esas karara kadar alınan bir ihtiyati tedbirdir. Ancak etkisi son derece güçlüdür, çünkü idarenin işlem yapma ve uygulama yetkisini geçici olarak durdurur.

3. YÜRÜTMENİN DURDURULMASININ ŞARTLARI

İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) madde 27’ye göre, bir yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için iki temel şartın birlikte gerçekleşmesi gerekir:

3.1. Açık Hukuka Aykırılık

İdari işlemin hukuka açıkça aykırı olması gerekir. Bu aykırılık; yetki, şekil, sebep, konu veya maksat unsurlarından herhangi birinde olabilir. Mahkeme, işlemin ilk incelemesinde hukuka aykırılığı açıkça görmelidir.

3.2. Telafisi Güç veya İmkânsız Zarar

İşlem uygulanırsa, kişide veya kamu düzeninde dava sonucunda telafi edilemeyecek (geri alınamayacak) zararlar oluşacaksa bu şart gerçekleşmiş sayılır.

⚖️ Her iki şart da birlikte aranır. Biri eksikse, talep reddedilir.

4. YÜRÜTMENİN DURDURULMASI TALEBİ NASIL YAPILIR?

4.1. Talep Dilekçe ile Yapılır

Yürütmenin durdurulması talebi, dava dilekçesi içinde veya ayrı bir dilekçeyle yapılabilir. Uygulamada, iptal davası açılırken aynı dilekçede bu talep de belirtilir.

4.2. Gerekçeli ve Delillere Dayalı Olmalıdır

Talep edilen kararın verilmesi için:

  • İdari işlemin neden hukuka açıkça aykırı olduğu,
  • İşlem nedeniyle nasıl bir zarar doğacağı,
  • Bu zararın neden telafisi imkânsız olduğu,
  • Dayanak belgeler ve deliller

gerekçeleriyle birlikte sunulmalıdır.

5. MAHKEMENİN DEĞERLENDİRMESİ

5.1. Ön İnceleme ve Ara Karar

Mahkeme, talebi öncelikle şekli ve gerekçe yeterliliği yönünden inceler. Eksik bilgi varsa ara karar ile tamamlanması istenebilir.

5.2. Duruşmasız Karar

Yürütmenin durdurulması talepleri genellikle duruşma yapılmadan, dosya üzerinden karara bağlanır.

5.3. Red veya Kabul

Mahkeme talebi:

  • Kabul ederse: işlem durdurulur, idare hiçbir işlem yapamaz.
  • Reddedilirse: işlem uygulanmaya devam eder. Ancak bu karara itiraz edilebilir.

6. YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARININ SONUÇLARI

6.1. Geçici Koruma Etkisi

Karar verildiği andan itibaren, işlem hukuken uygulanamaz hale gelir. Vergi cezası tahsil edilemez, ruhsat iptal edilemez, disiplin cezası uygulanamaz, idari yaptırım yapılamaz vb.

6.2. İhlal Edilirse Ne Olur?

İdare, yürütmeyi durdurma kararına rağmen işlem yaparsa, bu durum açık bir hukuka aykırılık ve aynı zamanda görevi kötüye kullanma suçu (TCK m. 257) teşkil edebilir.

7. YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARINA İTİRAZ

7.1. İtiraz Hakkı Kimlere Aittir?

  • Karar reddedilmişse, davacı itiraz edebilir.
  • Karar kabul edilmişse, idare itiraz edebilir.

7.2. Süresi ve Mercii

  • İtiraz süresi: Kararın tebliğinden itibaren 7 gündür.
  • Yetkili merci: Kararı veren mahkemeye bağlı olan bölge idare mahkemesidir.

7.3. İtirazın İncelenmesi

Bölge idare mahkemesi:

  • Talebi kabul edebilir: İlk karar bozulur, işlem uygulanır/durdurulur.
  • Talebi reddedebilir: İlk karar geçerli kalır.

Verilen karar kesindir. İtiraz kararı temyiz edilemez.

8. UYGULAMA ÖRNEKLERİ

Örnek 1: Vergi Cezasına Karşı Yürütmeyi Durdurma

Mükellefe kesilen yüksek tutarlı özel usulsüzlük cezasına karşı iptal davası açılmış; cezayı ödemek, şirketin faaliyetini durma noktasına getirecek niteliktedir. Mahkeme, cezayı hukuka açıkça aykırı bulmuş ve zararın telafisi güç olduğu gerekçesiyle yürütmeyi durdurma kararı vermiştir.

Örnek 2: Ruhsat İptaline Karşı Yürütmenin Durdurulması

Belediye tarafından işletme ruhsatı iptal edilen bir işletme, bu işleme karşı dava açar. Ruhsat iptalinin ticari hayatı durduracağı gerekçesiyle yürütmenin durdurulması istenir ve kabul edilir. Bu sayede dava süresince işletme faaliyetlerine devam edebilir.

9. YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARININ KALDIRILMASI

İlk verilen karar, sonradan şartların ortadan kalkması, delil değişikliği, esas kararın verilmesi gibi sebeplerle mahkemece kaldırılabilir.

Özellikle idare, yürütmenin durdurulması kararı sonrası yeni deliller sunarsa veya kararın yanlış verildiğini iddia ederse, mahkeme kararı yeniden değerlendirerek kararı geri alabilir.

10. SONUÇ

Yürütmenin durdurulması kurumu, idari işlemlere karşı bireyin haklarını koruyan en etkili önlemlerden biridir. Hem işlemin hemen uygulanmasının önüne geçer, hem de yargı denetimi süresince mağduriyetin oluşmasını engeller.

Bu nedenle, hukuka aykırı olduğu değerlendirilen işlemler için sadece iptal davası açmak yeterli değildir; yürütmenin durdurulması da talep edilmelidir. Etkili bir talep için gerekçelerin somut, güçlü ve delillere dayanması önemlidir.