I. GİRİŞ

Bir kimsenin ölümüyle birlikte onun malvarlığı bütününü oluşturan tereke, Türk Medeni Kanunu çerçevesinde yasal ve atanmış mirasçılarına geçer. Ancak bu geçiş, sadece hakları değil, aynı zamanda borçları da kapsar. Mirasçılar, tereke borçlarından kişisel malvarlıkları ile sorumlu olabileceklerinden, kanun koyucu tarafından çeşitli koruyucu müesseseler öngörülmüştür. Bunlardan biri de “Terekenin Resmi Defterinin Tutulması” kurumudur.

Terekenin resmi defterinin tutulması, mirasçının mirası şartlı kabul etmesi durumunda uygulanır. Bu usul, terekenin borç ve alacaklarının ayrıntılı şekilde incelenmesini ve kayıt altına alınmasını sağlar. Nihayetinde mirasçının, tereke borçlarından sadece terekenin aktifleri oranında sorumlu olacağı anlamına gelir.

Bu çalışmada, resmi defterin tutulması süreci, açılacak dava, usul hükümleri ve uygulamadaki sonuçları ayrıntılı şekilde ele alınacaktır.

II. KAVRAMSAL AÇIKLAMALAR

1. Tereke Nedir?

Tereke, murisin ölüm anında sahip olduğu tüm aktif ve pasif malvarlığı değerlerinin toplamıdır. Bu, taşınmaz ve taşınır malların yanı sıra, alacak hakları ve borç yükümlülüklerini de kapsar.

2. Resmi Defter Nedir?

Terekenin resmi defteri, miras bırakanın malvarlığına ilişkin olarak yetkili sulh hukuk mahkemesince düzenlenen, aktif ve pasiflerin ayrıntılı şekilde yazıldığı, borçların ve alacakların hukuki dayanaklarıyla birlikte listelendiği resmî envanter ve bilanço defteridir.

Bu defter sayesinde:

• Mirasçılar borçlardan sınırlı sorumlu hale gelir.
• Tereke borçlarının tamamı tespit edilir.
• Tereke tasfiyeye uygun hale getirilir.

III. HUKUKİ DAYANAK

A. Türk Medeni Kanunu

• TMK m. 605 – Mirasın kabulü ve reddi ile ilgili genel hükümler
• TMK m. 621 – 623 – Resmi defterin tutulması ve mirasın hükmen kabulü
• TMK m. 624 – 640 – Terekenin tasfiyesi hükümleri
• TMK m. 589 vd. – Terekenin korunmasına yönelik tedbirler

B. Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK)

• Genel yargılama usulü ve tespit davaları hükümleri
• Bilirkişi ve keşif işlemleri usulleri

IV. TEREKENİN RESMİ DEFTERİNİN TUTULMASININ AMACI

Resmi defterin tutulmasıyla sağlanan temel faydalar şunlardır:

1. Mirasçının sorumluluğu sınırlandırılır.
   • Mirasçı, tereke borçlarından sadece tereke malları oranında sorumlu olur.
2. Borç-alacak dengesi tespit edilir.
   • Tasfiye sürecinin sağlıklı işlemesi için borçlar ve alacaklar netleştirilir.
3. Alacaklıların hakları güvence altına alınır.
   • Terekeye ait alacaklar, kişisel malvarlığından ayrı olarak tasfiye edilir.

V. DAVA ŞARTLARI VE USULİ İŞLEYİŞ

1. Davanın Niteliği

Resmi defterin tutulması, mirasçının açık veya örtülü olarak mirası şartlı kabul etmesi ile mümkündür. Bu dava, klasik anlamda bir tespit ya da eda davası olmayıp, usuli bir işlem talebi niteliğindedir. Sulh hukuk mahkemesi nezdinde yürütülür.

2. Dava Açma Hakkı

Resmi defterin tutulmasını şu kişiler talep edebilir:

• Yasal ya da atanmış mirasçılar
• Vasiyet alacaklıları
• Tereke alacaklıları
• Savcı veya hâkim (re’sen koruma tedbiri olarak)

3. Süre

Mirasçının, mirası kabul ettiğini öğrendiği tarihten itibaren bir ay içinde resmi defterin tutulması talebinde bulunması gerekir. Bu süre geçtikten sonra talep hakkı düşer ve mirasçı, mirası kayıtsız şartsız (külli halefiyetle) kabul etmiş sayılır.

4. Yetkili ve Görevli Mahkeme

• Görevli Mahkeme: Sulh Hukuk Mahkemesi
• Yetkili Mahkeme: Murisin son yerleşim yeri sulh hukuk mahkemesi

VI. DAVA SÜRECİ

1. Talep Dilekçesi ile Başvuru
   • Mirasçılar, terekenin resmi defterinin tutulmasını mahkemeden talep eder.
   • Talepte bulunulan malların ve bilinen borçların beyan edilmesi gerekir.
2. Envanter ve İnceleme
   • Mahkeme, terekedeki malların tespiti için keşif, bilirkişi, tapu ve banka yazışmaları yapar.
3. Alacaklıların Bildirimi
   • Resmi ilanla tüm alacaklılar, alacaklarını belirli süre içinde bildirmeye davet edilir.
4. Resmi Defterin Düzenlenmesi
   • Elde edilen verilere göre bir bilanço oluşturulur.
   • Aktif ve pasifler ayrı ayrı yazılır.
   • Gerekirse tasfiye kararı verilir.

VII. DAVANIN SONUÇLARI

1. Mirasçının Sınırlı Sorumluluğu
   • Mirasçı sadece tereke malvarlığı ile borçlardan sorumlu olur.
2. Mirasın Tasfiyeye Gitmesi
   • Borçlar tereke mallarından karşılanır.
   • Artan varsa mirasçılara intikal eder.
3. Tereke Alacaklılarının Korunması
   • Kişisel malvarlıklarla karışmadan, doğrudan tereke mallarından tahsilat sağlanır.
4. Mirasçılar Arası Uyuşmazlıkların Azalması
   • Belirsizlik kalkar, terekedeki mal ve borç listesi netleşir.

VIII. YARGITAY KARARLARI IŞIĞINDA DEĞERLENDİRME

• Yargıtay 14. HD., 2017/3045 E., 2018/5410 K. “Mirasçının terekenin resmi defterinin tutulması talebi, borçlardan sınırlı sorumluluk istemini de içerir. Mahkemece bu doğrultuda işlem yapılmalıdır.”
• Yargıtay 1. HD., 2015/4181 E., 2016/8749 K. “Tereke borçlarının yoğun olduğu durumda, mirasçının kişisel malvarlığının zarar görmemesi için resmi defter tutulması usulü zorunludur.”

IX. UYGULAMADAKİ SORUNLAR VE ÖNERİLER

A. Sorunlar

1. Bilgi Erişimi Güçlüğü
   • Mirasçılar bazı malları veya borçları tespit edememektedir.
2. İlanlara Gerekli Hassasiyetin Gösterilmemesi
   • Alacaklıların haberdar olmaması, tasfiye sürecini sakatlayabilir.
3. Usul Hataları
   • Mahkemece yapılması gereken defter tutma işlemi, bazı durumlarda eksik yapılmaktadır.

B. Öneriler

• Tapu ve banka kayıtlarına erişim kolaylaştırılmalı
• Resmi defterin içeriği açık ve herkesin anlayacağı şekilde düzenlenmeli
• Mahkemeler uzman bilirkişilerden yardım almalı

X. SONUÇ

Terekenin resmi defterinin tutulması davası, Türk miras hukukunda borçlardan dolayı doğabilecek ağır sorumluluklardan mirasçıyı koruyan en önemli araçlardan biridir. Bu usul sayesinde, terekeye ait borçlar net bir şekilde belirlenir, alacaklılar gözetilir ve mirasçının kişisel malvarlığı koruma altına alınır.

Mirasçılar, miras bırakanın borçları hakkında tereddüt yaşadıkları her durumda, süre geçmeden sulh hukuk mahkemesine başvurarak bu işlemi başlatmalıdır. Aksi halde mirası kayıtsız şartsız kabul etmiş sayılmaları, telafisi güç zararlara yol açabilir.