1. GİRİŞ

İdarenin işlem, eylem veya ihmali nedeniyle kişilerin malvarlığı, fiziksel varlığı veya manevi hakları zarar görebilir. Hukuk devleti ilkesinin bir gereği olarak, bireylerin bu zararlarının giderilmesi, yani idare karşısında zarar görenin korunması gereklidir. İşte bu noktada, tam yargı davası devreye girer.

Tam yargı davası; bireylerin, idareden kaynaklanan maddi veya manevi zararlarının tazmini amacıyla açtıkları bir idari dava türüdür. Aynı zamanda alacak taleplerini içerebilen bu dava türü, idari yargının en önemli güvencelerinden biridir.

2. HUKUKİ DAYANAK

Tam yargı davasının dayandığı temel hükümler:

• Anayasa m. 125/7: “İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür.”
• 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) m. 2/1-b
• Yargı kararları (Danıştay içtihatları)

3. TAM YARGI DAVASININ KONUSU NEDİR?

Tam yargı davası; idarenin hukuka aykırı işlemi, eylemi ya da ihmali sebebiyle zarar gören kişinin maddi ve/veya manevi tazminat ya da alacak taleplerini ileri sürdüğü davadır.

Örnek talepler:

• Haksız idari işlem sonucu tahsil edilen paranın iadesi (alacak)
• Kamu görevlisinin açığa alınması nedeniyle uğradığı gelir kaybı (tazminat)
• Hukuka aykırı kamulaştırmasız el atma nedeniyle mülkiyet zararının tazmini
• İdarenin eylemi sonucu ölüm, yaralanma, sakatlık gibi zararlara karşı manevi tazminat
• Hizmet kusuru nedeniyle hasta ölümünde sağlık idaresine karşı açılan maddi/manevi tazminat davası

4. TAM YARGI DAVASININ TÜRLERİ

Tam yargı davaları, genellikle iki ana kategori altında değerlendirilir:

4.1. İdari İşleme Dayanan Tam Yargı Davaları

• İdarenin hukuka aykırı bir işlemi nedeniyle ortaya çıkan zararların tazmini istenir.
• Bu durumda önce iptal davası açılıp, sonrasında zarar tazmini talep edilebilir.
• Ancak bazı durumlarda doğrudan tam yargı davası da açılabilir (örneğin, süresi geçmiş işlemlere karşı).

4.2. İdari Eyleme Dayanan Tam Yargı Davaları (Hizmet Kusuru – Kusursuz Sorumluluk)

• İdare herhangi bir işlem yapmamış olabilir ama yaptığı fiili eylem veya ihmal sonucu zarar doğabilir.
• Bu durumda idari eylemin hizmet kusuruna dayanması veya kusursuz sorumluluk ilkeleri devreye girer.
  • Örn: Sosyal risk sorumluluğu, fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesi

5. DAVA AÇMA SÜRESİ

5.1. İdari İşleme Dayanan Tam Yargı Davalarında:

• İşlemin tebliğinden itibaren 60 gün içinde açılır.
• Öncesinde iptal davası açılmışsa, iptal kararının tebliğinden sonra 60 gün içinde tazminat davası açılabilir.

5.2. İdari Eyleme Dayanan Davalarda:

• Zararın ve sorumlu idarenin öğrenildiği tarihten itibaren 1 yıl içinde, her hâlükârda eylemden itibaren 5 yıl içinde dava açılmalıdır. (İYUK m. 13)

6. TAZMİNAT VE ALACAK FARKI

Konu	Tazminat Davası	Alacak Davası
Hukuki Sebep	Hukuka aykırı işlem/eylem	Hukuka uygun işlem sonrası doğan hak
Amaç	Zararın giderilmesi	Hak edilen bedelin ödenmesi
Örnek	Hatalı disiplin cezası tazminatı	İdareye verilen hizmetin bedeli

7. GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME

Görevli Mahkeme:

• İdare Mahkemesi, davaya bakmakla yükümlüdür.
• Ancak vergi işlemlerine dayalı zarar varsa vergi mahkemesi görevli olabilir.

Yetkili Mahkeme:

• Davalı idarenin bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.
• Eylemin gerçekleştiği yer de yetki bakımından önem arz eder.

8. İSPAT YÜKÜ VE DELİLLER

Tam yargı davası belgeye dayalı bir dava türüdür. Davacı zararını ve bu zararın idari işlem/eylemden kaynaklandığını somut delillerle ispatlamak zorundadır.

Delil olarak şunlar kullanılabilir:

• İdari işlem belgeleri
• Hastane raporları
• Maaş bordroları
• Tanık beyanları (istisnai olarak)
• Eksper raporları
• Danıştay veya Sayıştay raporları

9. YARGILAMA USULÜ

• Dava dilekçesi ile açılır.
• Savunma ve karşı beyan süreci işler.
• Mahkeme dosya üzerinden veya duruşmalı inceleme yapabilir.
• Gerektiğinde bilirkişi incelemesi yapılabilir.
• Yürütmenin durdurulması talebi varsa, ayrı değerlendirilir.
• Karar, maddi ve manevi tazminata hükmedebilir.

10. KARARIN SONUCU VE TAHSİL

Mahkeme, davacının zararını tespit ederse, tazminatın veya alacağın ödenmesine karar verir. Bu karar kesinleştikten sonra, ödeme yapılmazsa icra takibi başlatılabilir. İdarenin ödeme sorumluluğu bulunmaktadır.

11. ÖRNEK OLAYLAR

Olay	Açılacak Dava Tipi
Haksız görevden alma	Tam yargı (maddi+manevi tazminat)
Kamulaştırmasız el atma	Tam yargı (mülkiyet hakkı ihlali)
Hastanede yanlış tedavi sonucu ölüm	Tam yargı (manevi tazminat)
Öğretmenin açığa alınması ve daha sonra beraat etmesi	Tam yargı (maaş + tazminat)
Haksız disiplin cezası nedeniyle kariyer zararının oluşması	Tam yargı (maddi tazminat)

12. SONUÇ

Tam yargı davası, bireylerin devlete karşı zararlarını tazmin ettirebildiği en önemli idari dava türüdür. İdarenin işlem, eylem veya ihmaliyle hak kaybına uğrayan bireyler, hukuk devletinin güvencesi olan bu dava yolu ile zararlarının karşılanmasını talep edebilir.

Ancak bu davalarda, sürelerin kaçırılmaması, zararın ve illiyet bağının ispatlanması, doğru mahkemede doğru dava türüyle hareket edilmesi büyük önem taşır.