MİRASÇI ATANMASI VE BELİRLİ MAL VASİYETİ

I. GİRİŞ

Miras hukuku, bir kimsenin ölümüyle birlikte malvarlığının kimlere ve hangi kurallar çerçevesinde geçeceğini belirleyen, medeni hukukun temel taşlarından biridir. Kişinin ölümünden sonra malvarlığının paylaşımı genellikle kanuna dayalı olarak gerçekleşse de, Türk Medeni Kanunu (TMK), kişiye hayatı boyunca ölümüne bağlı tasarruflarla malvarlığının kaderini belirleme yetkisi tanımaktadır. Bu tasarrufların en önemlileri arasında mirasçı atama ve belirli mal vasiyeti (vasiyetnameyle belirli bir mal bırakma) yer almaktadır.

Bu iki kurum, ölüm sonrası mal rejimi açısından hayati öneme sahiptir ve hem bireysel irade özgürlüğünün bir tezahürü hem de aile içi ve dışında malvarlığı devrinin araçlarıdır. Mirasçı atama ile mirasçı sıfatı kazandırılırken, belirli mal vasiyetiyle sadece tereke içindeki belli bir nesne veya hakkın devri sağlanır. Bu makalede, söz konusu iki tasarruf şekli ayrıntılarıyla karşılaştırmalı olarak incelenecek; hukuki sonuçları, sınırları ve yargı uygulamasına etkileri tartışılacaktır.

II. HUKUKİ DAYANAK VE GENEL HÜKÜMLER

1. Ölme Bağlı Tasarruflar

TMK’ya göre, miras bırakan kişi, ölümünden sonra hüküm doğuracak şekilde tasarruflarda bulunabilir. Bu tasarruflar;

Mirasçı atama (TMK m. 514)
Belirli mal vasiyeti (TMK m. 516)
Yedek ve art mirasçı ataması (TMK m. 520)
Tasarrufun iptali veya değiştirilmesi gibi düzenlemeleri içerir.

Bu işlemler ancak ölüme bağlı tasarruf şekillerine (el yazılı, resmi, sözlü vasiyetname gibi) uygun olarak yapılabilir.

III. MİRASÇI ATANMASI (TMK m. 514)

1. Tanımı ve Hukuki Niteliği

Mirasçı atama, miras bırakanın ölümünden sonra malvarlığının tamamını veya belli bir oranını (örneğin ½, ¼ gibi) belirlediği kişilere bırakmasını sağlayan, ölüme bağlı bir irade beyanıdır. Bu kişiler, yasal mirasçılar gibi terekeye ortak olur ve mirasçı sıfatı kazanır.

TMK m. 514:
“Miras bırakan, bir kimseyi mirasçı atayarak ona mirasının tamamını veya belirli bir oranını bırakabilir.”

2. Koşulları

Atama, vasiyetname ya da miras sözleşmesi ile yapılmalıdır.
Atanan kişi gerçek veya tüzel kişi olabilir.
Mirasçı atanabilmesi için mirasçılık ehliyetine sahip olunması gerekir.
Atama açık ve şartsız olmalıdır. Ancak şarta bağlı atamalar da geçerli sayılabilir (örneğin; “üniversiteyi bitirirse tüm mirasımı ona bırakıyorum”).

3. Hukuki Sonuçları

Atanan kişi, yasal mirasçılarla birlikte veya onların yerine geçerek mirasçı olur.
Diğer mirasçılar gibi terekenin borçlarından sorumludur.
Atanan kişi, mirası reddetme hakkına sahiptir (TMK m. 605).

4. Yargı Kararları

Yargıtay, mirasçı atama iradesinin açık olmadığı durumlarda belirli mal vasiyeti olarak değerlendirme eğilimindedir:

Yargıtay 14. HD, 2015/1401 E., 2016/2525 K.:
“Murisin tüm taşınmazlarını X kişisine bırakması mirasçı atama iradesi olarak kabul edilmelidir.”

IV. BELİRLİ MAL VASİYETİ (TMK m. 516)

1. Tanımı

Belirli mal vasiyeti, miras bırakanın belirli bir malını, hakkını veya alacağını belirli bir kişiye bırakmasıdır. Bu kişi, mirasçı değildir, sadece alacak hakkına sahip vasiyet alacaklısıdır.

TMK m. 516:
“Miras bırakan, belirli bir malı, hakkı veya alacağı bir kimseye bırakabilir.”

2. Vasiyet Alacaklısı ile Mirasçının Farkı

Özellik	Mirasçı	Vasiyet Alacaklısı
Terekeye Ortaklık	Var	Yok
Tereke Borçlarından Sorumluluk	Evet	Hayır
Miras Payı	Oransal/Tüm	Belirli bir mal
Tenkis Davasına Taraf Olabilir mi?	Evet	Hayır (istisnalar hariç)

3. Kapsamı

Taşınmaz (bir ev, tarla, vb.)
Taşınır (araba, tablo, ziynet)
Bir alacak (örneğin “A kişisinden olan 50.000 TL’lik alacağımı B’ye bırakıyorum”)

4. İfa Süreci

Vasiyet alacaklısı, terekeyi yöneten mirasçılardan bu malın kendisine verilmesini talep eder. Verilmezse, vasiyetin tenfizi (yerine getirilmesi) davası açabilir.

5. İfa İmkânsızlığı

Eğer mal artık yoksa, örneğin vasiyet edilen araç ölümden önce satılmışsa, vasiyet sona erer. Ancak yerine getirme niyeti varsa eşdeğeri istenebilir.

Yargıtay 3. HD, 2020/1532 E., 2021/4896 K.:
“Vasiyet konusu ev ölümden önce satıldığından, vasiyetin ifası istenemez.”

V. İKİ KAVRAM ARASINDAKİ FARKLAR

Kriter	Mirasçı Atama	Belirli Mal Vasiyeti
Hukuki Statü	Mirasçı	Alacaklı
Terekeye Ortaklık	Ortak olur	Olmaz
Borçlardan Sorumluluk	Vardır	Yoktur
Vasiyetin Niteliği	Genel	Spesifik
Reddi Miras Hakkı	Vardır	Yoktur (ancak ifa reddedilebilir)
Tenkis Davasına Taraf	Olabilir	Olmaz
İfa Sorunları	Tüm miras konusu	Mal mevcutsa ifa edilir

VI. YARGI UYGULAMASINDA KARŞILAŞTIRMALI ANALİZ

Uygulamada, özellikle miras bırakanın “şu evimi X’e bırakıyorum” gibi ibareler içeren vasiyetlerinde bu tasarrufun mirasçı atama mı yoksa belirli mal vasiyeti mi olduğu konusunda tereddütler yaşanmaktadır.

Yargıtay 3. HD, 2014/2801 E., 2014/9842 K.:
“Murisin yalnızca taşınmazlarını bir kişiye bırakması, bütün malvarlığını devretme niyetini gösteriyorsa mirasçı atama sayılır.”

Bu nedenle vasiyetnamenin lafzı kadar, murisin genel iradesi, vasiyetin kapsamı ve malvarlığı büyüklüğü gibi unsurlar da önemlidir.

VII. SONUÇ

Mirasçı atama ve belirli mal vasiyeti, murisin ölümünden sonra malvarlığının tasarrufuna ilişkin iki ayrı hukuki araçtır. Her ikisi de ölüme bağlı tasarruf olup, vasiyetname ya da miras sözleşmesiyle gerçekleştirilir. Ancak hukuki sonuçları bakımından önemli farklar içerirler:

Mirasçı atanması, kişiye mirasçı sıfatı kazandırır ve terekeye ortak eder.
Belirli mal vasiyeti ise kişiye sadece belirli bir mala ilişkin alacak hakkı verir.

Uygulamada bu iki tasarruf türü arasında ayrım yapılırken dikkatli olunmalı; murisin gerçek iradesi titizlikle incelenmelidir. Aksi halde, vasiyetin tenfizi sürecinde uzun ve karmaşık davalar kaçınılmaz olur.