1. GİRİŞ

İdari yargının en üst mercii olan Danıştay, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve ilgili kanunlarla belirlenmiş görevleri çerçevesinde, hem yargısal hem de idari danışma fonksiyonlarını yerine getiren bir yüksek yargı organıdır.

Anayasa’nın 155. maddesine göre, Danıştay, idari davaları karara bağlayan, idari yargı alanında temyiz mercii olarak görev yapan ve aynı zamanda idareye danışma ve inceleme görevi yürüten yüksek mahkemedir.

2. DANIŞTAY’IN KONUMU VE TEMEL GÖREVLERİ

2.1. Anayasal Dayanak

Danıştay’ın görev, yetki ve kuruluş esasları:

  • 1982 Anayasası’nın 155. maddesinde,
  • 2575 sayılı Danıştay Kanunu’nda ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

2.2. Genel Görev Alanları

Danıştay:

  • Yargı görevi (temyiz, ilk derece yargılaması),
  • Danışma görevi (kanun tasarılarının incelenmesi, imar planları vb.),
  • İçtihat birliğinin sağlanması,
  • Disiplin işlemlerine ilişkin değerlendirme gibi çok yönlü görevler yürütür.

3. YARGISAL GÖREVLERİ

Danıştay, öncelikle idari yargı sisteminin temyiz merciidir. Yani bölge idare mahkemelerinden (istinaf) gelen nihai kararların temyiz incelemesini yapar.

3.1. Temyiz Görevi

  • İdare ve vergi mahkemelerinde verilen kararlar, istinaf sürecinden sonra Danıştay’a temyiz edilebilir.
  • Danıştay, hükmün hukuka uygunluğunu denetler. Hukuka aykırılık tespit ederse kararı bozar.
  • Kararın hukuka uygun bulunması halinde onama kararı verir.

3.2. İlk Derece Mahkemesi Olarak Yargılama

Danıştay bazı özel davalarda ilk derece mahkemesi olarak da görev yapar:

  • Başbakanlık, Cumhurbaşkanlığı ve Bakanlık işlemlerine karşı açılan iptal davaları,
  • Bakanlar Kurulu kararlarına karşı açılan davalar,
  • Danıştay üyeleri ve bazı üst kademe kamu görevlileri hakkında açılan disiplin ve ceza davaları.

3.3. Kararların Kesinleşmesi

  • Danıştay kararları kesinleştiğinde, idare açısından bağlayıcıdır.
  • Uygulanmayan Danıştay kararları idari sorumluluk doğurabilir.

4. DANIŞMA VE İNCELEME GÖREVLERİ

Danıştay, sadece bir mahkeme değildir; aynı zamanda yürütme organına danışmanlık yapan anayasal bir kurumdur.

4.1. İdari Danışma Görevleri

Aşağıdaki konularda hükümete görüş bildirir:

  • Tüzük tasarıları,
  • İdari sözleşme ve imar planı taslakları,
  • Kamu hizmeti imtiyaz sözleşmeleri,
  • Bazı önemli özelleştirme işlemleri,
  • Belediye sınır değişiklikleri gibi önemli idari işlemler.

Danıştay bu konularda bağlayıcı olmayan ancak uyulması zorunlu hale gelebilecek görüşler sunar.

5. İÇTİHAT BİRLİĞİNİN SAĞLANMASI

İdari yargı organlarının farklı kararlar vermesi halinde, Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu toplanarak çelişkili kararları giderir ve bağlayıcı içtihat oluşturur.

  • Bu kararlar, tüm idari yargı organlarını bağlar.
  • İçtihatların birleştirilmesi, yargı sisteminde hukuki öngörülebilirlik ve birlik sağlar.

6. ÜYELER VE KURULUŞ YAPISI

6.1. Üyeler

Danıştay üyeleri şu kaynaklardan atanır:

  • Cumhurbaşkanlığı (bir kısmı doğrudan Cumhurbaşkanı tarafından atanır),
  • Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) tarafından belirlenir.

6.2. Kurul ve Daireler

Danıştay, aşağıdaki yapılardan oluşur:

  • İdari Daireler (iptal ve tam yargı davalarına bakar),
  • Vergi Daireleri (vergi uyuşmazlıklarına bakar),
  • Dava Daireleri, Kurullar ve Genel Kurul.

Ayrıca:

  • Başkan,
  • Başkanvekilleri,
  • Başsavcı,
  • Kurul sekreterliği ve raportörler bulunur.

7. DANIŞTAY KARARLARININ BAĞLAYICILIĞI

  • Danıştay kararları, yalnızca tarafları değil, benzer durumdaki diğer idari mercileri ve mahkemeleri de etkiler.
  • Özellikle ilk derece kararlar emsal teşkil eder.
  • İçtihadı birleştirme kararları tüm idari yargı organlarını bağlayıcıdır.

8. ELEŞTİRİ VE DEĞERLENDİRME

8.1. Hukuki Önemi

Danıştay, idarenin yargı denetimini gerçekleştiren temel kurumdur. Bu yönüyle, hukuk devleti ilkesinin somut güvencelerinden biridir.

8.2. Etkinlik Sorunları

  • Karar süreçlerinin uzunluğu,
  • Bürokratik yapıdaki karmaşıklıklar,
  • Temyiz sisteminin yükünü fazlasıyla taşıması gibi eleştiriler zaman zaman gündeme gelmektedir.

Ancak, yapılan reformlarla Danıştay’ın iş yükü azaltılmış, bölge idare mahkemeleriyle istinaf sistemi getirilerek temyiz merci olarak nitelikli ve ilkeli içtihatlar oluşturması hedeflenmiştir.

9. SONUÇ

Danıştay, idareye karşı bireyleri koruyan, idari işlemleri denetleyen ve hukukun üstünlüğünü sağlayan yüksek yargı organıdır. Hem bağımsız bir mahkeme olarak, hem de danışma kurumu sıfatıyla yürütme ve yargı arasında denge unsurudur.

Vatandaşlar ve avukatlar açısından, Danıştay kararlarını yakından takip etmek; emsal kararları dava stratejilerinde kullanmak, idareye karşı hak arama mücadelesinin vazgeçilmez bir parçasıdır.