• Arabuluculuk, tarafların uyuşmazlıklarını mahkeme sürecine gitmeden çözmeye çalıştıkları bir alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemidir.
  • 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu (HUAK) bu süreci düzenler.
  • Normalde arabuluculuk ihtiyaridir: taraflar gönüllü olarak başvurabilir.
  • Ancak kanunda dava şartı olarak tanımlanan bazı uyuşmazlıklarda, arabulucuya başvurma zorunluluğu getirilmiştir. HUAK m. 18/A bu düzenlemeyi getirir.
  • Dava şartı olan arabuluculuk hallerinde, dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmamış olması usulden dava reddi ile sonuçlanabilir.

2. MENFİ (OLUMSUZ) TESPİT DAVALARI (İİK m. 72, 89/III) ve ARABULUCULUK

2.1. Menfi Tespit Davasının Niteliği

  • Menfi tespit davası, borçlunun alacaklıya karşı borçlu olmadığının tespiti amacıyla açtığı davadır.
  • İcra ve İflas Kanunu’nun 72. maddesi ve 89/III hükmü bu tür davalara ilişkin düzenlemeler içerir.
  • Bu davalarda talep, “ödenmemiş bir alacak” değil, borçlunun borçlu olmadığının tespitidir.

2.2. Tartışmalı Nokta: Zorunlu Arabuluculuk Uygulanır mı?

Bu konuda doktrin ve uygulamada farklı görüşler bulunmaktadır:

  • Lehte görüş (arabuluculuğa tabi olması yönünde):
    Davanın niteliği ne olursa olsun alacak ilişkisi ortaya konuyorsa, menfi tespit davalarında da arabulucuya başvurma zorunluluğu olması gerektiğini savunan görüşler vardır.
    Bazı bölge adliye mahkemesi kararlarında, ticari nitelikteki menfi tespit davalarında arabuluculuğun dava şartı sayıldığı kararlar mevcuttur.
  • Aleyhte görüş (arabuluculuğa tabi olmaması yönünde):
    Menfi tespit davalarının esas itibarıyla tespit niteliği taşıdığı, eda niteliğinde olmadığı, dolayısıyla alacak-talep niteliği taşımadığı; bu nedenle zorunlu arabuluculuğa tabi tutulamayacağı görüşü yaygındır.
    Yargıtay’ın bazı kararlarında da bu yönde değerlendirmeler görülmektedir.
  • Son olarak, Yargıtay 19. Hukuk Dairesi’nin bazı kararlarıyla, ticari nitelikteki menfi tespit davalarında arabuluculuğa başvurma zorunlu değildir görüşü benimsenmiştir.

→ Dolayısıyla, menfi tespit davalarında arabuluculuğun zorunlu olup olmadığı kesin olarak belirlenmiş değildir; uyuşmazlığın ticari niteliği, talep içeriği, netice-i talep kısmı gibi unsurlar dikkate alınarak değerlendirilir.

2.3. Uygulama Esasları

  • Eğer dava şartı kabul edilmişse, arabulucuya başvurma ve son tutanağın dava dilekçesine eklenmesi gerekir.
  • Arabuluculuk süreci, zamanaşımı ve hak düşürücü sürelerin işlememesini sağlar (HUAK m. 18/A f.17).
  • Taraflar anlaşamazsa, dava süreci devam eder.
  • Mahkeme, tarafları arabuluculuğa teşvik eder.

3. TASARRUFUN İPTALİ DAVALARI (İİK m. 277 ve devamı) ve ARABULUCULUK

3.1. Tasarrufun İptali Davasının Niteliği

  • Tasarrufun iptali davası, borçlunun haciz veya iflas öncesinde kötü niyetle yaptığı mallarını devretme veya tasarrufta bulunma işlemlerinin alacaklılar açısından sonuçsuz hale getirilmesi amacıyla açılan davadır.
  • Amaç, alacaklıyı zarara uğratacak “mal kaçırma” işlemlerini iptal etmektir.

3.2. Arabuluculuk Uygulanır mı?

  • İİK’da tasarrufun iptali davalarına ilişkin özel olarak “arabulucuya başvuru” şartı öngören bir hüküm bulunmaz.
  • Bu nedenle, kanunda açık hüküm bulunmaması, dava şartı olarak arabuluculuğun uygulanmasını zorlaştırır.
  • Bazı doktrin kaynakları, tasarrufun iptali davalarının kamu düzeniyle bağlantılı olması nedeniyle arabuluculuğun uygun olmadığını ileri sürer.
  • Ayrıca bu davalarda tarafların müdahalesi, tasarruf iptali hükümleri ve icra hukukunun özel yapısı arabuluculuk sürecinin işlenmesini zorlaştırabilir.

3.3. Uygulama Durumu ve Kararlar

  • Uygulamada tasarrufun iptali davalarında arabuluculuğun dava şartı olmadığı yönündeki kararlar ağırlıktadır.
  • Dava açılmadan önce arabulucuya başvurma yükümlülüğü olmaksızın, doğrudan davaya gidilen tasarruf iptali davaları sıkça görülmektedir.

4. ZORUNLU ARABULUCULUK SÜRECİNİN GENEL HUSUSLARI

HususAçıklama
Teşvik TedbiriMahkeme, tarafları arabuluculuğa teşvik etme yükümlülüğüne sahiptir.
GizlilikArabuluculuk sürecinde taraflar, belgeler, öneriler gizli tutulur. HUAK m. 5.
Süre EtkisiArabuluculuğa başvuru ile geçen süre hak düşürücü ve zamanaşımı süreleri işlememesi sağlanır (HUAK m. 18/A).
Usul HatasıDava şartı olan arabuluculuğa başvurmadan dava açılırsa, mahkeme usulden davayı reddedebilir.
Tutanağın EklenmesiArabuluculuk başlanmışsa ve süreç tamamlanmışsa, son tutanak dava dilekçesine eklenmelidir.

5. UYGULAMAYA YÖNELİK ÖNERİLER

  1. Menfi tespit davası açmayı düşünüyorsanız, önce arabuluculuk şartı uygulanıyor mu, dava konusu miktar para alacağı içeriyor mu gibi unsurları profesyonelce değerlendirin.
  2. Tasarruf iptali davalarında, arabuluculuk yükümlülüğü olmadığını varsayıp doğrudan dava açabilirsiniz, ancak mahkeme teşvik ederse sürecin arabuluculukla yürütülmesi gündeme gelebilir.
  3. Arabuluculuk sürecine başlandığında zamanaşımı ve dava süreleri göz önünde bulundurulmalı; arabuluculuğa başlamanın süreleri durduracağını unutmamak gerekir.
  4. Dava dilekçesi hazırlanırken, eğer arabuluculuğa başvurulmuşsa son tutanak ve arabulucuya başvuru belgesi dilekçeye eklenmelidir.
  5. Arabuluculuk kararında anlaşma sağlanmadığında, dava açıldıktan sonra süreç eksiksiz şekilde yürütülmelidir.