Ceza hukukunda adil yargılanma hakkının bir uzantısı olarak sanık lehine getirilen önemli bir koruma mekanizması vardır:
👉 Cezayı aleyhe değiştirme veya bozma yasağı.

Bu ilke, özellikle istinaf ve temyiz incelemelerinde, sanığın haklarını korumak ve yargılamanın güvenliğini sağlamak amacıyla getirilmiştir.
Bu makalede, cezayı aleyhe bozma yasağının tanımını, hukuki dayanaklarını, uygulama şartlarını, istisnalarını ve önemli Yargıtay kararları ışığında uygulamasını ayrıntılı şekilde inceleyeceğiz.

1️⃣ CEZAYI ALEYHE BOZMA YASAĞI NEDİR?

Cezayı aleyhe değiştirme/bozma yasağı, bir mahkemenin, sanık tarafından yapılan başvuru üzerine üst mahkemeye taşınan bir kararda, sanığın durumunu daha kötü hale getiremeyeceği anlamına gelir.

🔹 Kısaca: Sanık istinaf veya temyiz başvurusu yaptığında, cezası daha ağırlaştırılamaz.

🔹 Bu koruma, sadece sanık lehine işleyen ve “cezalandırmada sürpriz” olmasını önleyen temel bir güvence mekanizmasıdır.

Örneğin;
Bir mahkeme bir sanığa 3 yıl hapis cezası vermişse ve sanık kararı temyiz etmişse, üst mahkeme 3 yıldan daha fazla bir ceza veremez. Sadece kararı onayabilir, cezayı azaltabilir veya bozup yeniden lehe bir hüküm kurulmasını sağlayabilir.

2️⃣ YASAL DAYANAK

Cezayı aleyhe değiştirme yasağı, doğrudan Türk Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK) düzenlenmiştir.

🔹 CMK Madde 307/4:

“Yalnızca sanık tarafından veya sanığın lehine olarak yapılan temyiz başvurularında, hüküm, sanığın aleyhine bozulamaz ve aleyhe değiştirilemez.”

🔹 CMK Madde 280/1-e:

“Yalnızca sanık tarafından yapılan istinaf başvurularında, hüküm sanığın aleyhine değiştirilemez.”

Bu hükümler sayesinde, özellikle savcı temyiz etmemişse veya istinaf başvurusunda bulunmamışsa, sanığın cezai durumu ağırlaştırılamaz.

3️⃣ UYGULAMA ŞARTLARI

Cezayı aleyhe değiştirme yasağının uygulanabilmesi için şu şartların sağlanması gerekir:

🔸 Başvuru sadece sanıktan gelmeli
İstinaf veya temyiz başvurusu yalnızca sanık tarafından veya sanığın lehine yapılmış olmalıdır.

🔸 Savcının başvurusunun bulunmaması
Eğer savcı da temyiz etmişse ve cezanın az olduğunu ileri sürmüşse, o zaman aleyhe bozma yasağı uygulanmaz.

🔸 Başvuru dilekçesinde açıkça belirtilmiş olmalı
Sanık tarafından yapılan başvurunun gerekçelerinde lehine talepler bulunmalıdır.

4️⃣ ALEYHE BOZMA YASAĞININ SINIRLARI

Aleyhe bozma yasağı her zaman mutlak değildir. Bazı durumlarda bu ilkenin uygulanmasına gerek kalmaz veya yasağın etkisi sınırlı olur.

🔹 Savcı Temyiz Ederse

Eğer Cumhuriyet savcısı da temyiz veya istinaf başvurusu yaparsa ve bu başvuruda sanık aleyhine bir iddia varsa, aleyhe bozma yasağı ortadan kalkar.

Örneğin:

• Sanık 3 yıl hapis cezası almıştır.
• Sanık bu cezayı temyiz etmiştir.
• Savcı da temyiz edip, cezanın az olduğunu iddia etmiştir. ✅ Bu durumda, Yargıtay cezada artırıma gidebilir.

🔹 Maddi Hatalar

Bazen mahkeme, maddi hatalardan kaynaklı olarak daha ağır bir ceza uygulamak zorunda kalabilir (örneğin yanlış kanun uygulanmış olabilir). Ancak yine de aleyhe bozma yasağı prensip olarak korunur.

🔹 Usul Hataları

Eğer bir usul hatası varsa ve sanığın lehine düzeltilmesi mümkün değilse, dosya bozularak yeniden yargılama yapılır, bu durumda yeni hüküm aleyhe olamaz.

5️⃣ ÖRNEKLERLE AÇIKLAMA

✅ Aleyhe Bozma Yasağının Uygulandığı Durum

• Sanığa 1 yıl 8 ay hapis cezası verilmiştir.
• Sanık kararı temyiz etmiştir.
• Savcı temyiz etmemiştir.
• Yargıtay, cezayı artırmak yerine ya onar ya da lehe karar verir.

❌ Aleyhe Bozma Yasağının Uygulanmadığı Durum

• Sanığa 5 yıl hapis cezası verilmiştir.
• Hem sanık hem de savcı temyiz etmiştir (savcı cezayı az bulmuştur).
• Yargıtay cezayı artırabilir.

6️⃣ YARGITAY UYGULAMASI

Yargıtay Ceza Daireleri, aleyhe bozma yasağını oldukça katı bir şekilde uygular.
Özellikle şu prensipler dikkat çeker:

• Sanığın sadece kendi temyizi varsa, kesinlikle daha ağır bir ceza verilemez.
• Eksik inceleme veya maddi hata gibi nedenlerle bozma yapılacaksa, yeni yargılamada da aleyhe sonuç doğmamalıdır.
• Mükerrerlik gibi teknik hukuki hatalar hariç, sanığın temyiz hakkı, aleyhine sonuç doğurmaz.

Örnek bir karar:
📜 Yargıtay 8. Ceza Dairesi, 2022/3256 E., 2023/4129 K. sayılı karar:

“Sanık tarafından yapılan temyiz başvurusu üzerine, cezanın aleyhe ağırlaştırılması hukuka aykırıdır. Aleyhe bozma yasağı ihlal edilmiştir.”

7️⃣ SONUÇ

Cezayı aleyhe değiştirme yasağı, ceza yargılamasında sanığın haklarını koruyan en temel güvencelerden biridir.
Bu ilke sayesinde sanıklar, üst mahkemeye başvurmaktan çekinmeden hak arayabilmekte; aleyhlerine sürpriz cezalarla karşılaşmamaktadır.

Cezayı aleyhe bozma yasağının uygulanması:

✅ Adil yargılanma hakkının korunması,
✅ Yargılamada güvenin sağlanması,
✅ Sanığın savunma hakkının güçlendirilmesi açısından son derece önemlidir.

Dolayısıyla hem istinaf hem de temyiz aşamalarında savunmanın bu hakkı etkin bir şekilde kullanması ve usulüne uygun başvuru yapması gerekmektedir.

🛡️ Cezayı Aleyhe Bozma Yasağı Akış Şeması

🧑‍⚖️ İlk Derece Mahkemesi Kararı Verir
            ⬇️
⚖️ Sanık (veya avukatı) İstinaf veya Temyiz Başvurusu Yapar
            ⬇️
📄 Üst Mahkeme İncelemesi Başlar
            ⬇️
🔍 Başvuran Kim?

     ➡️ Yalnızca Sanık Başvurmuşsa:
         ✅ Cezayı Aleyhe Değiştirme Yasağı Uygulanır
         ✅ Sanığın cezası artırılamaz
         ✅ Karar ya onanır ya da sanık lehine düzeltilir

     ➡️ Savcı da Başvurmuşsa:
         ❌ Cezayı Aleyhe Değiştirme Yasağı Kalkar
         ❌ Üst mahkeme sanığın cezasını artırabilir

🧠 Akılda Kalması İçin Küçük Bir Kural:
🔹 "Sadece sanık istinaf veya temyiz ettiyse ➔ Cezası kötüleşmez."
🔹 "Savcı da başvurduysa ➔ Ceza artabilir."